Ratan Tata by Sudhir Sevekar

‘‘आमच्यासाठी दोन दिशादर्शक काटे आहेत. एक काटा परदेशांकडे रोखलेला आहे. परदेशी बाजारपेठांत प्रवेश करणे, तेथील आपला वाटा वाढविणे आणि टाटा उत्पादनांना परदेशी बाजारपेठांतून सन्मानाचे भरीव स्थान मिळवून देणे, याकडे हा काटा निर्देश करतो.

दुसरा काटा भारतावरच रोखलेला आहे. भारतात फार मोठी बाजारपेठ उदयाला येत आहे. या फार मोठ्या बाजारपेठेसाठी विशेष उत्पादने विकसित करणे, त्यासाठी यापूर्वी कोणीही उचलली नसतील, अशी आवश्यक ती पावले उचलणे, दुसर्‍यांचे अनुकरण करणे किंवा त्यांच्या पावलांवर पाऊल टाकत चालणे यापेक्षा आपला स्वतंत्र मार्ग स्वत: तयार करणे यावर आमचा भर असेल.

अशा प्रकारे एकाच वेळी परदेशी बाजारपेठ आणि भारतीय बाजारपेठ अशा दोन्हींसाठी टाटा उद्योगसमूह कार्यरत असेल.’’

- रतन टाटा

सुमारे 150 वर्षांची उद्योग पंरपरा असलेल्या टाटा गु्रपचा अध्यक्ष होणे हा खर्‍या अर्थाने काटेरी मुकुट आहे. ही जबाबदारी यशस्वीरीत्या पेलताना रतन टाटा यांनी दाखविलेला निर्णायक खंबीरपणा आणि मानसिक कठोरता या बाबी टाटा गु्रपला वेगळ्या उंचीवर घेऊन जातात. रतन टाटा यांनी अतिशय कुशलतेने आंतरराष्ट्रीय पातळीवरच्या कंपन्या टेकओव्हर करतानाच माहिती तंत्रज्ञानाच्या नव्या क्षेत्रात दमदारपणे आघाडी घेतली. टाटा गु्रपची विश्वसार्हता जपत त्यांनी टाटा गु्रपचा विस्तार केला.

रतन टाटा यांनी आपल्या निर्णयक्षमतेने आणि कौशल्याने अतिशय आढव्य असलेल्या टाटा गु्रपमध्ये सळसळते चैतन्य निर्माण केले. अतिशय सहजतेने अविश्वसनीय कामगिरी करणार्‍या यांचे अवघे जीवनच प्रेरणादायी आहे. नैतिकता जपत उद्योगाबरोबर देश आणि समाजाचा विकास साधण्याची परंपरा त्यांनी समर्थपणे चालवली आहे.

सर्वसामान्य मध्यमवर्गीय कुटुंबाचे चारचाकी गाडीचे स्वप्न पूर्ण करण्यासाठी एक लाखाची कार तयार करण्याचा संकल्प करून, तो प्रत्यक्षात उतरविणारे रतन टाटा यांची औद्योगिक झेप आकाशाला गवसणी घालणारी आहे.

रतन टाटा यांच्या संपूर्ण कारकिर्दीचे ओघवत्या शैलीत लिहिलेले प्रेरणादायी चरित्र.

Narayan Murthy by Rahul Singhal

इन्फोसिस म्हणजे एक चमत्कार आहे. 1981 साली अवघ्या 250 डॉलरच्या बीज भांडवलावर सुरू झालेली कंपनी आता जगातील माहिती तंत्रज्ञान क्षेत्रातील एक महत्त्वपूर्ण कंपनी बनली आहे. संयुक्त अमेरिकेत नोंदणी मिळविणारी इन्फोसिस ही पहिली भारतीय कंपनी आहे. स्थानिक आणि आंतरराष्ट्रीय शेअर बाजारातून भाग-भांडवल मिळवणारी ही पहिली कंपनी आहे. इन्फोसिसचे मुख्य प्रवर्तक असलेल्या नारायण मूर्ती यांची जीवन गाथा प्रेरणादायी आहे. अगदी शून्यातून उद्योग उभा करणे आणि प्रामाणिकपणा, जिद्द तसेच चिकाटीच्या जोरावर त्यात यश मिळविणे ही असामान्य कामगिरी मूर्ती यांनी केली आहे.

नारायण मूर्ती : एक प्रेरणादायी व्यक्तितत्त्व. उद्योग व्यवसायाची कोणतीही पार्श्वभूमी नसताना सॉफटवेअर उद्योगाची त्यांनी या देशात मुहूर्तमेढ रोवली. देशातील बहुतेक उद्योजक जागतिकीकरण आणि खुल्या अर्थव्यवस्थेला विरोध करीत असताना मूर्ती यांनी जागतिकीकरणाचा आपल्या उद्योगाच्या भरभराटीसाठी उपयोग करून घेतला.

एक व्यक्ती म्हणूनही मूर्ती यांचे जीवन प्रेरणादायी आहे. डोक्याने उद्योजक आणि हृदयाने समाजवादी असलेल्या मूर्ती यांनी आपल्या उद्योगातील कर्मचार्‍यांना भागधारक होण्याची संधी उपलब्ध करून दिली. आपल्या वैयक्तिक संपत्तीचा जास्तीत जास्त वाटा समाजासाठी, विद्यार्थी आणि गोरगरिबांच्या विकासासाठी खर्च करून मूर्ती यांनी वेगळा आदर्श घालून दिला आहे.

यशस्वी उद्योजक आणि करोडो रूपयांच्या संपत्तीचा मालक बनल्यानंतरही मूर्ती यांनी साधी राहण सोडली नाही. समाजकारणात महात्मा गांधीनी घालून दिलेले आदर्श औद्योगिक जीवनात जपले.

तरुणांना दिशो देणारे विचार समजून घेण्यासाठी मूर्ती यांचे चरित्र मुळातूनच वाचायला हवे.

Dhirubhai Ambani by Ravindra Kolhe

धीरूभाई अंबानी यांनी उद्योग व्यवसायाची कोणतीही पार्श्वभूमी नसताना तसेच कोणत्याही प्रकारचे आर्थिक पाठबळ आणि पुरेसं शिक्षण नसताना केवळ इच्छाशक्ती, जिद्द आणि मेहनतीच्या बळावर रिलायन्स उद्योगसमूहाची स्थापना केली. इतकेच नाही तर, या उद्योगाला यशाच्या शिखरावर पोहोचविले. उद्योजकाने केवळ आपल्या उद्योगाचाच विचार करावा, अशी धारणा असलेल्या धीरूभाईंनी कुणालाही आश्चर्य वाटावे, असे रिलायन्सचे साम्राज्य उभे केले. धीरूभाईंचे विचार, त्यांची काम करण्याची पद्धत आणि त्यांची निर्णय घेण्याची क्षमता यातच त्यांना मिळालेल्या असामान्य यशाचे रहस्य दडलेले आहे. ते रहस्य जाणून घेण्यासाठी धीरूभाईंचे चरित्र समजून घेणे महत्त्वाचे.

पी. सी. अलेक्झांडर, महाराष्ट्राचे राज्यपाल

‘‘भारतीय उद्योगाच्या क्षितिजावर या तार्‍याचा तीन दशकांपूर्वी उदय झाला होता. आपली अजोड क्षमता. आपली मोठी स्वप्ने आणि ती पूर्ण करण्याची जिद्द या बळावर ते आकाशात सदैव चमकत राहिले.’’

राहुल बजाज, अध्यक्ष बजाज ऑटो

‘‘भारताला जागतिक स्थान मिळवून देण्याचे स्वप्न पाहणारे ते एकमेव उद्योजक होते.’’

के. के. बिर्ला, उद्योजक, माजी राज्यसभा सदस्य

‘‘आपल्याकडे असलेल्या सर्वसाधारण क्षमतांचा योग्य प्रकारे वापर करण्यास त्यांनी देशातील अनेक पुरुष आणि महिलांना शिकविले.’’

माजी राष्ट्रपती के. आर. नारायणन

‘‘अंबानी यांनी जागतिक बाजारपेठेत स्वत:चे स्थान निर्माण करणे हे त्यांच्या उद्योगीपणाचे उदाहरण आहे. त्यांनी देशाच्या आर्थिक विकासात महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावली आहे.’’

सोनिया गांधी

‘‘आज रिलायन्स भारतीय उद्योगासाठी एक उदाहरण आहे, तर श्री. अंबानी कॉपरेचर यशासाठी आदर्श आहेत.’’

माजी मुख्यमंत्री विलासराव देशमुख

‘‘श्री अंबानी यांनी आपल्या प्रयत्नांनी आणि कुशाग्र बुद्धीच्या मदतीने भारतीय उद्योगाला विश्वाच्या नकाशावर महत्त्वपूर्ण स्थान मिळवून दिले.’’

उद्योग-व्यवसायाची कुठलीही परंपरा नसताना किंवा उद्योगासाठी लागणारे व्यावसायिक शिक्षण नसताना केवळ जिद्दीच्या जोरावर आपला स्वत:चा उद्योग सुरू करून यशाचे एव्हरेस्ट गाठणारे धीरूभाई अंबानी यांचे चरित्र प्रेरक आणि स्फूर्तिदायक आहे. अगदी सुरूवातीला ज्या मुंबईने त्यांना जगण्यासाठी आवश्यक असणारे काम दिले नाही त्याच मुंबईत धीरूभाईंनी आपले उद्योगसाम्राज्य उभे केले. एकानंतर एक नवे उद्योग सुरू करताना आपल्या उद्योगांचे इतरांवरील अवलंबित्व कमी करण्याची एक नवी पद्धत त्यांनी सुरू केली. केवळ जिद्दीच्या जोरावर आपली सारी स्वप्ने पूर्ण करणार्याग धीरूभाईंची जीवनकथा खूप काही सांगणारी रोमांचक आणि अद्भुत आहे. शून्यातून श्विस उभे करताना करावे लागणारे प्रयत्न, त्यासाठी लागणारा विचार आणि खंबीर मनोवृत्ती हे समजून घेण्यासाठी धीरूभाईंचे चरिद्धा वाचायलाच हवे. आपल्या यशात सर्वसामान्य मध्यमवर्गीय लोकांना सामील करून घेण्याची त्यांची कल्पकताही थक्क करून सोडणारी आहे. सर्वसामानय मध्यमवर्गीय गुंतवणूकदाराला भांडवलदार करून श्रीमंत होण्याचा मार्ग उपलब्ध करून देणार्यां धीरूभाईंबाबत हे सारे समजून घ्यायलाच हवे.